Isto ía ser unha crónica fermosa

Chegará un día no que escriba só sobre o fermoso que foi este comezo de xullo na residencia do Gaiás: o pracer de compartir mesa, palabra e silencio coa mellor compañía. Pero de momento tócame baixar de sopetón e sen paracaídas da miña nube.

Isto ía ser unha crónica sobre a V Residencia Literaria na Cidade da Cultura. Sobre a marabilla de escribir en comunidade, de sentir que o corpo podía abandonar a preocupación e entregarse á escrita. Sobre a beleza das sobremesas compartidas, dos paseos de parking á cafetería á REGA á resi ao casco vello ao ensanche e do grupo heteroxéneo convivindo sen xerarquías.

Mais despois das lecturas, das escritas ao abrigo dunha arquitectura silenciosa e almorzos longos polas mañás, chegou tamén a interrupción brutal da realidade. Esa que aparece sen permiso, mesmo cando unha quere crer que ten dereito ao descanso. Porque mentres eu trataba de lembrar quen son cando escribo sen medo, o mundo seguía xirando, e fóra dese espazo ‘seguro’, había corpos perseguidos, sinalados e atacados.

En Torrepacheco (Murcia), apenas hai uns días, estalou unha “cacería” organizada contra persoas migrantes de orixe magrebí. Grupos de ultras, convocados por Telegram e redes sociais, entraron no barrio de San Antonio con paus e aptitudes violentas, como se fosen a cazar presas, e deixaron feridos. Circulaban mensaxes que dicían literalmente: “matar, non só golpear”, “vai ser en toda España”, ou “hai que limpar as rúas” (El País). A violencia, porén, xa estaba feita, e as imaxes dunha veciñanza atemorizada foron cubertas cun espeso silencio mediático.

O horror de Torrepacheco non só me doeu. Fíxome lembrar. Porque cando unha ve esas imaxes e escoita ese odio, algo no corpo recoñece. Non é só medo, é saber que todo isto comeza moito antes. A violencia non se inaugura co pau nin co berro. Xermola nos espazos respectables, nas salas cultas, nas conversacións literarias onde algunhas vidas son postas en dúbida mentres outras se dan por feitas. E entón penso no que pasou o último día da residencia. Porque a escala é distinta, si, pero a lóxica é a mesma.

O último día, a visita dunha autora de renome.

Inmaculadamente composta, comprobaba constantemente coa punta dos dedos se o bob lacio seguía exacto, se cada pelo seguía no seu sitio coma un exército disciplinado. A súa pulcritude era estética e política: brancura sensata, beizos pálidos e finos que se abrían e pechaban non tanto para dialogar como para exhibirse, para colocarse no centro da escena como escritora, como muller, como parte do colectivo, pero sempre, e sobre todo, como alguén por enriba de compartir espazo coa plebe.

Elevou a voz para ridiculizarme por usar a palabra autoficción. Tamén para desautorizar as autoras que publican con regularidade, coma se facelo fose unha traizón ao oficio e un síntoma de vulgaridade. Para reafirmarse como vítima do machismo, que “a pon negra”, mentres deixaba caer sen complexos o seu desprezo racial e clasista: os “latinos ricos” que, segundo ela, están desfigurando Madrid, ou Chamartín, que agora “parece un campo de refuxiados”. Entre outras perlas, deixou caer un comentario capacitista sobre o camareiro que nos atendía, sobre a calidade á que teríamos acostumado un padal que non era nin tan educado nin tan esixente como o seu. E aínda tivo tempo de preguntarnos se sabiamos o significado da palabra tarambana, como se non dese por feito que a nosa presenza alí era un erro do sistema.

Calei. Tentei non chorar da impotencia. Tentei non deixar de ser. Entendín que ese episodio non foi un fallo feminino ou un mal momento. Foi a base do iceberg.

Un lembrete do que di Achille Mbembe: o racismo moderno non só exclúe, senón que produce non persoas. Corpos sen valor, vidas sen lamento. E nace nos pequenos xestos, nos silencios cómplices, nas risas que marcan liñas.

Porque eses microracismos, como o “pónme negra”, son o almorzo dos linchamentos. Non son fractais estéticos, senón sinais na violencia simbólica que se estrutura en discursos e comportamentos que invisibilizan, que exclúen, que marcan fronteiras. Son os mesmos discursos que permiten que alguén vexa Chamartín como un campo de refuxiados, ou que unha escritora de rostro normativo poida exercer violencia dende unha falsa neutralidade intelectual. Esa mesma estrutura de pensamento é a que xustifica as mortes nas vallas de Melilla, a explotación das xornaleiras e os espazos de non-dereito onde habitan as persoas sen papéis.

O feminismo branco (o que critica a “autoficción” como se fose un pecado porque é imposto polo home escritor cis de certa idade), pero silencia a violencia contra corpos migrados, corpos racializados, corpos precarizados, é o mesmo que produce espazos seguros só para quen encaixa no perfil (cor, roupa, orixe).

Como sinala Françoise Vergès, trátase dun feminismo civilizador: moi activo para protexer o seu estatuto simbólico, moi ausente cando toca asumir a súa complicidade coa estrutura colonial e clasista que sostén o mundo.

Eu quería escribir só sobre o fermoso. Pero escribir tamén é denunciar. Hai cousas fermosas que pagan a pena, e outras que hai que nomear para que non sigan ocultas. E eu non teño o luxo de desconectar.

As persoas migras e racializadas non temos dereito á evasión. Nin sequera en semanas felices. Porque mentres brindamos por un poema, pode estar morrendo alguén pola súa cor, polo seu acento, polo lugar onde lle tocou nacer.

Escribir é seguir existindo sen rendirse ante quen nos di que non somos ninguén no silencio do seu prexuízo. Mentres compartimos mesa e verso, hai persoas sendo expulsadas, golpeadas, exterminadas nesa mesma estrutura que goberna con microracismos.
E mentres poidamos vivir nunha nube, tamén cabe lembrar que o mundo sempre inclúe os outros mundos que queremos esquecer.